Có rất nhiều nguyên nhân gây ra chấn thương mắt trong sinh hoạt hằng ngày như vấp ngã, bị văng hóa chất vào mắt, bỏng do nhiệt hay tai nạn xảy ra trong lúc tập thể dục và hay xảy ra ở đối tượng trẻ em. Phần lớn các trẻ bị chấn thương mắt ở nông thôn do cha mẹ bận rộn, không để ý đến con cái. Trẻ thường có những trò chơi tự phát, có thể không nguy hiểm nhưng chỉ sơ sảy một chút là làm tổn thương mắt. Các chấn thương ở mắt thường để lại di chứng giảm thị lực. Ở trẻ em, cấu trúc nhãn cầu chưa phát triển ổn định, phản ứng viêm mạnh, có thể ảnh hưởng mắt, còn lại gọi là nhãn viêm giao cảm. Vì vậy, tiên lượng thị lực nặng hơn người lớn. Nếu trẻ được đưa đến bệnh viện sớm và sơ cứu đúng cách, nguy cơ tổn thương mắt sẽ được hạn chế.
Chấn thương mắt rất đa dạng, có thể ảnh hưởng đến mắt, mô mềm và cấu trúc xương vùng lân cận. Có thể tạm chia chấn thương mắt do tai nạn sinh hoạt thành 3 dạng: chấn thương đụng dập, chấn thương xuyên thủng và bỏng mắt.
Chấn thương đụng dập
Chấn thương đụng dập do vật tù (như banh tennis, trái cầu lông, nắm đấm tay, nắp chai nước ngọt, bia, rượu…) tác động với lực mạnh, làm tổn thương da, tổ chức mô quanh mắt, nhãn cầu, thậm chí là các xương hốc mắt. Loại chấn thương này thường làm sưng bầm vùng quanh mắt, hoặc làm rách da mi. Một số bệnh lý có thể gặp sau chấn thương đụng dập: viêm màng bồ đào, xuất huyết tiền phòng, xuất huyết pha lê thể, gãy bung thành hốc mắt, bong võng mạc và vỡ nhãn cầu. Khi gặp loại chấn thương này, ta có thể sơ cứu bằng cách chườm lạnh trên mắt nhưng không đè lên mắt, uống thuốc giảm đau và đến cơ sở y tế để được bác sĩ thăm khám.
Bệnh viện Mắt TP.HCM cho biết từ đầu tháng 3 đến đầu tháng 9 năm 2018, Khoa Chấn thương của bệnh viện tiếp nhận khoảng 60 trường hợp chấn thương mắt do dây ràng bằng thun. Dây ràng thun cấu tạo bởi 1 đoạn dây thun co giãn được, hai đầu dây được buộc (thường là buộc thủ công) vào 2 đầu móc sắt để móc cố định đồ. Khi buộc đồ, sợi dây thun được căng mạnh ra; do đó khi xảy ra sự cố, do lực đàn hồi của sợi dây thun, hai đầu móc sắt có thể bật ra đập hoặc móc rất mạnh vào mắt, có thể gây vỡ nhãn cầu. Tiên lượng sau chấn thương rất kém, 10% bệnh nhân mù mắt vĩnh viễn, chỉ một phần nhỏ bệnh nhân phục hồi thị lực sau điều trị.
Chấn thương xuyên thủng
Chấn thương xuyên thủng do các dị vật sắc nhọn, thậm chí nhỏ, hoặc không sắc nhọn lắm, di chuyển với tốc độ nhanh có thể gây tổn thương nhiều cấu trúc của nhãn cầu, thậm chí gây thủng nhãn cầu hay dị vật nội nhãn. Tất cả những trường hợp này đều cần phải đi khám cấp cứu chuyên khoa Mắt ngay lập tức. Sơ cứu không đúng cách chỉ làm cho trình trạng chấn thương nghiêm trọng hơn. Khi bị chấn thương, có thể sử dụng băng che mắt rồi đến cơ sở chuyên khoa mắt để khám và điều trị. Lưu ý, khi băng mắt không nên tì đè lên mắt vì có thể làm tổn thương thêm nhiều cấu trúc khác của mắt. Chúng ta tuyệt đối không được dụi mắt hoặc rút những vật nhọn đang cắm trên mắt (nếu có) vì có thể gây tổn thương thêm hoặc gây chảy máu nhiều hơn. Bệnh nhân không được tự ý dùng thuốc nhỏ mắt, vì thuốc nhỏ mắt không thích hợp có thể gây nhiễm trùng, có thể phải cắt bỏ mắt.
Bỏng mắt
Bỏng mắt có thể do hóa chất, khói, hơi nóng hay bức xạ. Bỏng do hóa chất xảy ra khi mắt tiếp xúc với hóa chất rắn hoặc lỏng, hoặc hơi của hóa chất. Nếu rửa mắt nhanh chóng có thể hạn chế tối thiểu tổn thương do hóa chất gây ra. Acid và kiềm là những chất làm tổn thương mắt nặng nhất. Bỏng do acid thường ít nghiêm trọng hơn do kiềm, vì hóa chất kiềm có khả năng thấm sâu qua giác mạc vào tiền phòng, hậu phòng và thậm chí pha lê thể gây hoại tử võng mạc. Khi bị bỏng mắt do hóa chất, không được dụi mắt, không được băng mắt, phải nhanh chóng rửa mắt bằng nước sạch, với lượng lớn nước và với nguồn nước ở gần nhất (ngoại trừ trường hợp bỏng vôi thì phải lấy cục vôi ra trước) và đi khám chuyên khoa Mắt ngay lập tức.
Bỏng do bức xạ có thể như ánh sáng mặt trời, đặc biệt là ánh sáng phản chiếu từ nước hoặc tuyết, có thể làm bỏng mắt nếu bạn không đeo kính râm có lọc tia cực tím (UV). Nếu không đeo kính bảo hộ khi đang hàn hay sử dụng dụng cụ có ánh sáng cường độ cao cũng có thể bị bỏng mắt.
Tóm lại, chấn thương mắt có thể gây mù loà, ảnh hưởng thẩm mỹ ở mắt. Do đó, chúng ta cần phòng tránh, hạn chế chấn thương mắt và cần biết những thông tin cần thiết về xử trí kịp thời khi chấn thương mắt xảy ra. Điều trị chấn thương mắt rất phức tạp, tốn kém và mất nhiều thời gian, nhưng kết quả thường không như mong muốn. Do vậy, phòng tránh chấn thương, bảo vệ mắt là biện pháp hiệu quả nhất, thiết thực nhất.
BS Vân Anh – BS Kim Thành
Phòng khám đa khoa Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch
Theo Tạp chí Sức Khỏe – khoe24h.vn